Άγιοι Ανάργυροι

Η Μονή των Αγίων Αναργύρων

Δύο περίπου χιλιόμετρα από το Φοινί, στο δρόμο που οδηγεί προς τον Άγιο Δημήτριο, βρίσκεται το μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων, από το οποίο σώζεται μόνο η εκκλησία που είναι δίκλιτη και ξυλόστεγη. Αρχικά όπως φανερώνει η αρχιτεκτονική της κατασκευή, ήταν μονόκλιτη, αλλά κατά το 18ο αιώνα κατεδαφίστηκε ο νότιος τοίχος και η εκκλησία πήρε τη σημερινή της μορφή.

Κτισμένο σε υψόμετρο 920 περίπου μέτρων, σε μια περιοχή που διακρίνεται για την αγριάδα του τοπίου και την πυκνή βλάστηση, το μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων πληρεί όλες τις απαιτήσεις των μοναχών που αναζητούσαν ησυχία, περισυλλογή και προσευχή. Αφιερωμένο στους Αγίους Κοσμά και Δαμιανό έχαιρε μεγάλης φήμης, αφού πολλοί ήσαν αυτοί που κατέφυγαν για να τύχουν δωρεάν θεραπείας, από τους αφιλοχρήματους Αγίους. Γνωστό είναι άλλωστε και το τροπάριο με το οποίο ο λαός τους παρακαλούσε: «Άγιοι Ανάργυροι και θαυματουργοί επισκέψασθε τας ασθενείας ημών. Δωρεάν ελάβετε, δωρεάν δότε ημίν». Ειδικά όμως σ’ αυτό κατέφυγαν όσοι είχαν μικρά παιδιά, για να επικαλεστούν την προστασία των Αγίων από τις πολλές επιδημίες, που μάστιζαν παλαιότερα το νησί μας.

Η πρώτη μαρτυρία που έχουμε για το μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων είναι από σημείωμα στον κώδικα 581 της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Παρισιού, που μας πληροφορεί ότι κατά το 17ο αιώνα ήταν ενωμένο με το ξακουστό μοναστήρι της Παναγίας της Τροοδίτισσας. Γενικά πιστεύεται πως το μοναστήρι υπήρχε από την περίοδο της Φραγκοκρατίας (1191 – 1571), ίσως δε και να είχε ιδρυθεί κατά τα βυζαντινά χρόνια, όταν δημιουργήθηκαν τα μεγάλα μοναστήρια του Κύκκου και της Τροοδίτισσας. Σημαντικές πληροφορίες για αυτό, μας δίνει ο Ρώσος μοναχός Βασίλειος Μπάρσκυ (1701 – 1747), που το επισκέφθηκε το 1735 και συνομίλησε με τον ηγούμενό του και 3 – 4 μοναχούς που διέμεναν σε πετρόκτιστο κελί, δίπλα από την εκκλησία. Όλοι εσυντηρούντο από την γεωργία, τη μεταξοσκωληκοτροφία και τη βοσκή λίγων κατσίκων. Σημειώνει ακόμη στο οδοιπορικό του, πως έξω από τη μονή υπήρχε αλώνι, το οποίο χρησιμοποιείτο από τους μοναχούς, όπως και ο παρακείμενος μύλος. Η πιο σημαντική όμως πληροφορία που αναφέρει είναι ότι τα μοναστήρια της Τροοδίτισσας και του Αγίου Φιλίππου, ήταν μετόχια των Αγίων Αναργύρων. Το μοναστήρι του Αγίου Φιλίππου, από το οποίο σώζεται σήμερα μόνο η εκκλησία, βρίσκεται σε απόσταση τριών χιλιομέτρων δυτικά του χωριού Ομόδους και σ’ αυτό φυλαγόταν το κρανίο του ομώνυμου Αγίου. Μετά την οριστική του εγκατάλειψη, το Άγιο Λείψανο μεταφέρθηκε στο μοναστήρι του Τιμίου Σταυρού του Ομόδους, όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα.

Το μοναστήρι αναφέρεται και από τον Αρχιμανδρίτη Κυπριανό στο βιβλίο του για την ιστορία της Κύπρου, που εκδόθηκε το 1788 στη Βενετία. Σημειώνει δε ότι ανήκε στη δικαιοδοσία της Μητροπόλεως Πάφου, στην οποία άλλωστε ανήκει μέχρι σήμερα. Μια άλλη αναφορά που έχουμε την ίδια περίοδο γι’ αυτό, είναι ότι ο Μητροπολίτης Πάφου Χαρίτων (1827-1854) χειροτόνησε σ’ αυτό στις 15 Αυγούστου 1828 σε ιεροδιάκονο, το μοναχό της Τροοδίτισσας, Χαρίτωνα. Φαίνεται όμως ότι το μοναστήρι είχε αρχίσει να παρακμάζει. Τελευταίος του μοναχός αναφέρεται κάποιος Παϊσιος από τη Λευκωσία, που διέμενε εκεί μέχρι το 1850. Ο Παϊσιος υπήρξε για μεγάλο χρονικό διάστημα δάσκαλος των μικρών μαθητών στο Φοινί, που πηγαινοέρχονταν στο μοναστήρι. Στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε και με την πάροδο του χρόνου τα κτίρια του κατέπεσαν σε ερείπια.

Το μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων ήταν μικρό και είχε 3 ή 4 μοναχούς. Ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός το αναφέρει απλώς ως μοναστήρι που υπαγόταν στη μητρόπολη Πάφου. Το μοναστήρι διαλύθηκε φαίνεται στα τέλη του 18ου αιώνα και τα μοναστηριακά κτίρια αφού εγκαταλείφθηκαν εξαφανίσθηκαν.

Στιγμιότυπα από τις εργασίες αναστήλωσης του Μοναστηριού από το Τμήμα Αρχαιοτήτων

Η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων είναι σήμερα δίκλιτη και ξυλόστεγη. Αρχικά όμως ήταν μονόκλιτη. Το νότιο κλίτος κτίστηκε αργότερα όπως φαίνεται από τον κατακόρυφο αρμό στο σημείο επαφής του ανατολικού τοίχου των δυο κλιτών. Ο αρχικός ναός είχε μήκος 13,20 μ. και πλάτος 3,90 μ. Κτίστηκε ίσως τον 16ο αιώνα. Το νότιο κλίτος, πλάτους 2 μ., κτίστηκε ίσως τον 18ο αιώνα. Τότε κατεδαφίσθηκε ο νότιος τοίχος του ναού και αντικαταστάθηκε με δυο τόξα για να γίνει δυνατή η ελεύθερη επικοινωνία των δυο κλιτών. Η εκκλησία έχει προεξέχουσα αψίδα στον ανατολικό τοίχο και μια θύρα, με ανάγλυφο περίθυρο και ορθοστάτες στο μέσο του δυτικού τοίχου του αρχικού ναού. Δεύτερη θύρα στον ανατολικό τοίχο του νότιου κλίτους εντοιχίσθηκε αργότερα. Τέσσερα μικρά και στενά φωτιστικά ανοίγματα, στην αψίδα, τα δυο αετώματα και τον ανατολικό τοίχο του νότιου κλίτους, βοηθούν και στον εξαερισμό.

Η εκκλησία κάηκε το 1962 με αποτέλεσμα να καταστραφούν η ξύλινη στέγη, το ξυλόγλυπτο εικονοστάσιο του 17ου αιώνα, οι εικόνες της Παναγίας (1635), του Χριστού και του Προδρόμου του 1705 και η λιτανευτική εικόνα των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού στους οποίους είναι αφιερωμένη η εκκλησία. Κάηκαν επίσης τα ωραία ξυλόγλυπτα κηροπήγια των 16ου και 17ου αιώνα και καταστράφηκαν (κάηκαν τα χρώματα και αλλοιώθηκαν) οι τοιχογραφίες του Αρχαγγέλου και του Αγίου Γεωργίου στο βόρειο τοίχο του ναού.

Σχετικές με την εκκλησία των Αγίων Αναργύρων είναι και δύο παραδόσεις, που καταγράφηκαν στις αρχές του αιώνα μας. Σύμφωνα με την πρώτη, στα παλαιότερα χρόνια έβλεπαν να βγαίνει από αυτή, κάθε Σάββατο βράδυ ένας νεαρός καβαλάρης. Οι κάτοικοι πίστευαν ότι ήταν ένας από τους Αγίους Αναργύρους, που πήγαινε να θεραπεύσει όσους χρειάζονταν τη βοήθειά του και δεν μπορούσαν να προσέλθουν στο μοναστήρι. Η δεύτερη αναφέρει πως κάποιος ιερέας με άμφια παλαιότερης εποχής συνήθιζε να θυμιατίζει τα πρωινά έξω από την εκκλησία. Τον ιερέα αυτόν είδε τυχαία ένα κορίτσι του χωριού και τόσο ταράχθηκε, ώστε, μετά από λίγες μέρες, πέθανε από το φόβο του.

Η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων στο χωριό Φοινί, κατάμεστη από κόσμο, τη Δευτέρα του Πάσχα.

Στο βόρειο τοίχο της εκκλησίας των Αγίων Αναργύρων υπήρχαν τοιχογραφίες του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και του Αγίου Γεωργίου. Επίσης στο ξυλόγλυπτο εικονοστάσι του 1697 διασώζονταν εικόνες σπάνιας τέχνης, όπως αυτές της Παναγίας (1635), του Χριστού, του Ιωάννη του Προδρόμου (1705) και η προσκυνηματική εικόνα των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού (1725). Προσπάθειες που έγιναν παλαιότερα από τη Μητρόπολη Πάφου – ειδικά μετά την απώλεια μιας άλλης εικόνας εξαιρετικής τέχνης που απεικόνιζε τη Δευτέρα Παρουσία, για τη μεταφορά τους στη Μητρόπολη χάριν προστασίας, προσέκρουσαν στην άρνηση των κατοίκων. Δυστυχώς όλα αυτά, καθώς και τα ωραιότατα ξυλόγλυπτα κηροπήγια ενετικής τέχνης του 16ου αιώνα, καταστράφηκαν το 1962 από πυρκαγιά που ξέσπασε λόγω αναμμένου κεριού. Η εκκλησία ξανακτίστηκε σχεδόν αμέσως από τους κατοίκους του χωριού ,που συγκέντρωσαν για το λόγο αυτό σημαντικό ποσό χρημάτων με προαιρετικές εισφορές και εράνους. Σ’ αυτήν τελείται η Θεία Λειτουργία τρεις φορές το χρόνο, την 1η Ιουλίου και την 1η Νοεμβρίου που η εκκλησία μας τιμά τη μνήμη των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού των Αναργύρων, καθώς και τη Δευτέρα του Πάσχα, οπότε γίνεται μεγάλη πανήγυρη.

Παλαιότερες φωτογραφίες του Μοναστηριού (Τμήμα Αρχαιοτήτων)